استادی که هنر خراطی در ایران را دگرگون کرد

خراطیِ چوب، یکی از صنایع‌دستی سنتی ایران است که از زمان‌های قدیم در این مرزوبوم رواج داشته و به‌طورمعمول در مناطقی از کشور که چوب در آنجا بیشتر یافت می‌شود، رایج است. در هنر خراطی، اشیاء به‌صورت متقارن ساخته می‌شوند و اغلب از چوب‌های نرم و اندکی مرطوب برای این‌کار استفاده می‌کنند. هنر خراطی، از تراش و شکل‌بخشیدن به چوب دراثر حرکت دورانی دستگاه خراطی حاصل می‌شود. سابق‌براین، ‌دستگاه خراطی مشتمل‌بر چند ابزار دستی بود که از چوب ساخته‌وپرداخته می‌شد. درحال‌حاضر، این‌دستگاه علاوه‌بر تغییر شکل ظاهری‌اش؛ از دو بازوی فلزی تشکیل‌ شده که با قرارگرفتن و محکم‌شدن حجم چوبی میان آن‌ها و با چرخش چوب حول یک محور کار و با استفاده از میله‌های فلزی (مغار) هرکدام در ایجاد فرورفتگی یا خراشیدگی خاصی استفاده می‌شوند (بر حجم چوبی، شکل موردنظر را ایجاد می‌کنند). در خراطی چوب، از دستگاه تراش افقی نسبت به تراش چوب استفاده می‌کنند. از جمله این آثار که سابقه تاریخی دارد، باید از حجاری‌های تخت جمشید، نقوشی از تخت و چهارپایه سلطنتی، عودسوز و ظروف چوبی نام برد. در هنر خراطی، هرچه چوب فشرده‌تر و محکم‌تر باشد، می‌توان به کارهای ظریف‌تر پرداخت و همچنین دوام آن بیشتر می‌شود. یک نمونه از انواع چوب خراطی، چوب سپیدار است. وسیله کار آن‌ها در قدیم، چهارچوبی بود که رکاب داشت که سروته چوب را به دهانه آن محکم کرده و توسط کمانی، چوب با حرکت دورانی حول محور خود می‌چرخید. امروزه این‌دستگاه برقی؛ و کار خراطان تاحدودی راحت شده است. نوع دیگر ابزار، «مغار» است که سر آن، به ناخن شباهت دارد. مغار، به چوبی که حول محور خود می‌چرخد، فشار وارد کرده تا شکل موردنظر را خراطی کند. خراطی، دارای مغارهای مخصوص‌به‌خود است که بسیار نفیس و گران‌قیمت‌اند؛ ازجمله گلویی، شفره، سرنیزه، الماسه، تخت بزرگ، تخت کوچک و قاشقی. امروزه خراطی، کاری پرهزینه است؛ زیرا قیمت چوب ازطرفی و قیمت ابزارآلات صنعتی ازسوی‌‌دیگر، باعث افزایش هزینه‌ها و کمبود مشتری شده است. دراین‌میان، استادانی نیز وجود دارند که از چوب، آثاری را می‌آفرینند شگفتی‌ساز؛ «استاد یاسر یامی» ازآن‌جمله‌ است. او در ۱۹ فروردین‌ماه ۱۳۶۰ در شهر مرند آذربایجان شرقی چشم به‌ دنیا گشود و مراتب هنری را پشت‌سر گذاشته و مدرک درجه دو هنری در رشته خراطی را از وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اخذ کرده و هم‌اکنون در دانشگاه هنر تهران مشغول تدریس است. او بیش از ۲۳‌سال درزمینه هنرهای چوبی نظیرِ معرق و خراطی، سابقه درخشان دارد و در رشته معرق، از هنر‌جویان «استاد مهران امیر اینانلو» بوده است. او پروانه تولید کارگاهی خود را در سال ۱۳۸۱ اخذ کرده و عضو «شورای جهانی صنایع‌دستی» (World Crafts Council) در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ و ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ بوده؛ و هشت مقام کشوری درزمینه معرق چوب از سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ را ازآن‌خود کرده است. او در سال ۱۳۸۶ توانست کارگاه و آموزشگاه هنرهای چوبی «آفرینش» در کرج را تأسیس و ‌آغاز به ‌کار تولید درزمینه لایه‌چینی و خراطی کند. استاد یامی دارای رزومه قوی بوده و کسب مدال نقره ازطرف شورای جهانی صنایع‌دستی از جشنواره «آیلن» به‌دلیل نوآوری و خلاقیت در کار در پنجاهمین سالگرد شورای جهانی صنایع‌دستی در شهر دانگ‌یانگ چین در سال ۲۰۱۴، دریافت سه نشان مرغوبیت صنایع‌دستی در رشته خراطی و لایه‌چینی در سال ۹۲ از سازمان میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری کشور، دریافت ۱۰ نشان مرغوبیت صنایع‌دستی در خراطی و لایه‌چینی در سال ۹۴ از سازمان میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری کشور، دریافت لوح تقدیر و تندیس روز جهانی صنایع‌دستی از معاون رئیس‌جمهوری در روز جهانی صنایع‌دستی به‌عنوان هنرمند جوان کشور در خرداد‌ماه ۹۴، دریافت لوح تقدیر و نشان سرو زرین از معاون رئیس‌جمهوری در اولین جشنواره صنایع‌دستی و هنرهای سنتی فجر در سال ۹۵، شرکت در چندین نمایشگاه بین‌المللی در کشورهایی نظیر شهر دوشنبه در کشور تاجیکستان، شهر دانگ‌یانگ در کشور چین، شهر برلین در کشور ‌آلمان، شهر آنکارا در کشور ترکیه، شهر فلورانس در کشور ایتالیا، شهر مادرید در کشور اسپانیا، شهر مونیخ در کشور ‌آلمان، شهر تنریف در کشور اسپانیا، شهر سئول در کشور کره جنوبی و بیش از ۳۰ نمایشگاه داخلی درزمینه هنرهای چوبی، دعوت‌شده به نمایشگاه «ترای کانشیننتال» در پایتخت تنریف (جزایر قناری اسپانیا) در سال ۲۰۱۶ با هزینه دولت اسپانیا به‌عنوان هنرمند میهمان از قاره آسیا و کشور ایران (معرفی ایران و شهر تبریز به‌عنوان شهر خلاق صنایع‌دستی و فرش دستبافت در سطح نمایشگاه) را در کارنامه هنری خود دارد.

خبرنگار: پیام احمدی کاشانی