مجموعه تاترمحراب جلوگاه جاودانگی هنرمندان اداره تاتر

پژوهشگر : مجید ستایش

 

تاریخچه مجموعه تئاتر محراب:

ساختمانی که هم‌اینک به‌عنوان “مجموعه تئاتر محراب ” شناخته می‌شود؛ بخشی از مجموعه بنایی است که در سال۱۳۴۶ه.ش به‌عنوان “هنرمندان موسیقی پسران تهران” در تقاطع خیابان ولیعصرکنونی و چهارراه سپه، تأسیس گردید.

این مجموعه ،درسال۱۳۵۲ه.ش باعنوان “کارگاه ساختِ ساز” به مالکیت وزارت فرهنگ و هنر آن زمان درآمد و در سال ۱۳۶۰ه.ش فردی به نام نورالله حسینخانی که به‌عنوان “رئیس اداره تئاتر” کشورمنصوب شده بود؛ تالاراجراهای موسیقایی(سالن اصلی) را ازمجموعه یادشده، جداکرده وبه عنوان یک تالارمستقل برای اجراهای نمایشی ، زیر نظر اداره تئاتر باعنوان “تالارمحراب” فعال نمود .

وی ، نام این تالار را از گروه تئاتری که خود در سال ۱۳۵۸ه.ش تاسیس کرده بود؛انتخاب کرد.

اعضای اصلی گروه مذکور،عبارت بودنداز:کریم اکبری مبارکه،رضابیطرفان ومجیدبهشتی.این گروه تاسال۱۳۶۴ه.ش مشغول فعالیت بود.

در سال تاسیس تالار محراب، نمایش‌های تعزیه در ایام محرم، به‌طور مستمر در حیاط این تالار برگزار می‌شد و در سال۱۳۶۱ه.ش، تالار مزبور ،به‌عنوان پایگاه کانون تئاتر آیینی – سنتی کشور شناخته شد.

دراردیبهشت۱۳۶۱ه.ش که “مرکزهنرهای نمایشی ” تاسیس گردید؛تالارمحراب ، از اداره تاتر، جداشده وبه مرکز مزبور، واگذار شد و در سال بعد، نمایش های کودک و نوجوان، درآن به روی صحنه می رفت.

در سال ۱۳۶۴ه.ش درطبقه زیرین تالاراصلی ،تالاری باعنوان “سالن کوچک ” ساخته و افتتاح گردید.

ازسال ۱۳۶۴ ه.ش ، مجموعه تاتر محراب، به مدت ده سال، محل دائمی کانون تئاتر بانوان کشور شد.در این مدت، علاوه بر اجرای نمایش­های حرفه­ ای،دانشجویان وهنرجویان بسیاری دررشته­ های عروسک گردانی، عروسک سازی، بازیگری و کارگردانی و… دراین مجموعه ،آموزش دیدند.

درسال ۱۳۷۴ه.ش مجموعه تالار محراب ، با عنایت به تاسیس اداره‌ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران ، در سال قبل آن، به این اداره‌ کل واگذار گردید و پس‌از فرایندهای اداری مختلف ،در اسفند همین سال،پست‌های سازمانی “بازیگر” و “کارگردان” – شامل ۷۰ عنوان- نیز به اداره‌ کل یادشده ، واگذار گردید.

مجموعه تالارمحراب ، ازسال­های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۶ ه.ش به علت بازسازی ساختمان ، تعطیل بوده ودراسفندسال ۱۳۸۶ ه.ش با اجرای نمایش”سلیمان نبی (ع)” به نویسندگی وکارگردانی حمیدزاده صفایی- ازهنرمندان رسمی اداره تاترآغاز-بازگشایی می گردد و تا هم اینک به فعالیت خود، ادامه داده‌است .

از کارگردان­ هایی که درطی سال‌ها ،در این مجموعه اجرای نمایش داشته­ اند ؛ می­توان به هنرمندان:حمید لیقوانی ،عباس ظفری،جواد انصافی ، حسن فتحی، محمود عزیزی، مجید مظفری، داود فتحعلی بیگی، اعظم بروجردی،شهره صالحی لرستانی ،حمید زاده صفایی، مهرداد کوروش نیا، سیروس همتی ، مجید ستایش و…اشاره کرد.

از منظر مدیریت مجموعه  تالار محراب ، نیز در طی چهار دهه فعالیت، به‌ترتیب بایستی از: ناصربزرگمهر، اعظم بروجردی، جواد افشین­نژاد، داود فتحعلی بیگی، پرویز شکفته، مازیار قلمی، محسن اکبریان، شهرام نوشیر، حسن نوروزنیا، محمدحسین قائدرحمت، علیرضا فارسی،  ابراهیم گله­ دارزاده و مهرداد کوروش نیا نام برد.

درسال ۱۳۹۹ه.ش ساخت دو سالن دیگر، در کنار سالن اصلی و سالن کوچک این مجموعه ،آغاز گردید و نهایتاً درشانزدهم شهریورسال۱۴۰۰ه.ش سالن‌های اخیر، افتتاح‌شده و یک پلاتونیز به چهار سالن نهایی ،اضافه گردید و سالن اصلی به “سالن استاد جعفر والی” ، سالن کوچک به “سالن استاد جمیله شیخی” تغییر نام داده و دو سالن دیگر نیز به نام های “سالن استاد جمشید لایق” و “سالن استاد هادی اسلامی” و پلاتوی تمرین هم به نام “استاد کریم اکبری مبارکه “مزین گردید.

این مجموعه، علاوه‌بر سالن‌ها و پلاتوی یادشده، دارای نمایشگاه دائمی عکس هنرمندان پیشکسوت اداره تئاتر،روابط‌عمومی با سایت رسمی ،واحد کارشناسی و ارزیابی ،واحد فنی اجرایی، واحد اداری ،حیاط و فضای اجرای محیطی ،کافه و …می‌باشد.

دراین‌میان ، شایسته‌است از تلاش مهرداد کوروش نیا – مدیر مجموعه تئاتر محراب- و همکاران ایشان و حمایت دکتر احد جاودانی – مدیرکل وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران و پشتیبانی مالی دفتر طرح‌های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یاد شود.

 

هنرمندان پیشکسوت گزیده شده برای عناوین سالن‌ها و پلاتو :

استاد جعفر والى

متولد:۲۲دی ۱۳۱۲ تهران

فوت: ۲۷آذر۱۳۹۵

تحصیلات: فارغ‏التحصیل هنرهاى دراماتیک ،داراى درجه ۱ هنرى

حرفه: بازیگر ، کارگردان ،بنیانگذار گروه «تئاتر شهر»

شروع فعالیت: سال ۱۳۳۸

عمده نمایش‏ها در مقام کارگردانى و بازیگرى: دنیا،پستخانه ،ابراهیم توپچى ،مادمازل ژولى، شنل ، مترسک، محلل ،آى باکلاه آى بى‏کلاه ، اتللو ، امیر ارسلان نامدار ، بلبل سرگشته ، چوب بدستهاى ورزیل و…

مراحل استخدامى:

– سال ۱۳۳۹ استخدام در اداره هنرهاى دراماتیک

– پست سازمانى: کارگردان

– سال ۱۳۵۹ بازنشسته

– سنوات خدمت در فرهنگ و هنر: ۲۰ سال

 

استاد جمیله شیخى

 

متولد: ۱۰اردیبهشت ۱۳۰۹تبریز

فوت:۲خرداد ۱۳۸۰

تحصیلات: دیپلم ، داراى درجه ۱ هنرى

شروع فعالیت: سال ۱۳۳۶ بازى در نمایش پدر

عمده نمایش‏ها در مقام بازیگرى: آندورا، ویلاى یوکا، مرغ دریایى،ملاقات بابانوى سالخورده،گل یاس و خواستگارى، دکتر فاستوس و…

مراحل استخدامى:

– دهه ۳۰ استخدام در اداره هنرهاى دراماتیک-عضوهسته اولیه ادره هنرهای دراماتیک

– پست سازمانى: بازیگر

– سال ۱۳۵۸ بازنشسته

– سنوات خدمت در فرهنگ و هنر: ۳۰ سال

 

استادجمشید لایق

 

متولد: ۳۰اسفند۱۳۱۰]سال کبیسه[ تهران

فوت: ۲۱آبان۱۳۸۸

تحصیلات: فارغ‏التحصیل رشته دراماتورى(کارگردانى) زیر نظر پروفسور دیوید سن در سال ۱۳۵۳ ، فارغ‏التحصیل رشته تئاتر از دانشکده هنرهاى زیبا ،داراى درجه ۱ هنرى

حرفه: بازیگر ،کارگردان ، مدرس تئاتر ، پژوهشگر

شروع فعالیت: سال ۱۳۳۲ همکارى با شاهین سرکیسیان

عمده نمایش‏ها: سلطان مار ،بلبل سرگشته ، اسکوریال شاه ،پستخانه ، خانه سالمندان ،محاق ، غروب در دیارى غریب ، قصه ماه پنهان ، مرگ در پاییز ، مسافران ، افعى طلایى ، تولد ، ادیپوس ، باغ آلبالو ، آلونک ، آوازهاى شب ، بامها و زیر بامها و…

مراحل استخدامى:

– سال ۱۳۳۰ استخدام در فرهنگ و هنر

– سال ۱۳۳۶ انتقال به اداره هنرهاى دراماتیک

– پست سازمانى: کارگردان

– سال ۱۳۶۰ بازنشسته

– سنوات خدمت در فرهنگ و هنر: ۳۰ سال

 

 استاد هادى اسلامى

نام اصلی: هادى مرادی اسلامى

متولد: ۱۷آبان ۱۳۱۸تهران

فوت: ۷مرداد ۱۳۷۲

تحصیلات: فارغ‏التحصیل رشته تئاتر از هنرهاى دراماتیک

حرفه: کارگردان ، بازیگر ،نمایشنامه‏نویس ، سرپرست گروه تئاتر هنر ملى ۲

شروع فعالیت: سال ۱۳۴۲

عمده نمایش‏ها در مقام بازیگرى، کارگردانى و نمایشنامه‏نویسى: سرباز لاف‏زن، حسن سنتورى، خر با بار نمک ، زیر گذر لوطى صالح ، روسرى قرمز ،محراب ، سنگ و سرنا ،سگى در خرمن‏جا، استر ، شاه مى‏میرد ، حاکم یک شبه ، پرومته ،اگر غم لشکر انگیزد ،غریب ، در سوگ حقیقت ، گورکن و…

مراحل استخدامى:

– سال ۱۳۴۸ استخدام در اداره تئاتر با پست سازمانى بازیگر

– سال ۱۳۷۲ بدلیل فوت نامبرده و برقراى حقوق براى رفاه خانواده، ایشان را بازنشسته کردند.

– سنوات خدمت در اداره تئاتر: ۲۳ سال

 

استاد کریم اکبرى مبارکه

 

متولد: ۱۶خرداد ۱۳۳۲ تهران

فوت:۸آبان ۱۳۹۹

تحصیلات: فارغ‏التحصیل تئاتر از دانشکده هنرهاى زیبا (دانشگاه تهران) در سال ۱۳۶۴- داراى درجه ۲ هنرى

حرفه: بازیگر،کارگردان، نمایشنامه‏نویس،معاون اداره تئاتر در دهه ۶۰،داور جشنواره‏هاى مختلف تئاترى.

شروع فعالیت: سال ۱۳۴۷ در کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان ،سال ۱۳۵۲ عضو گروه کوچ ، مؤسس گروه محراب به همراه نوراله حسین‏خانى در سال ۱۳۵۹.

عمده نمایش‏ها در مقام بازیگرى، کارگردانى و نمایشنامه‏نویسى: پهلوان اکبر مى‏میرد، نقالدى، چوب به دست‏هاى ورزیل، بیا تا گل برافشانیم ، مرگ یزدگرد، در اعماق ، پرورشگاه ، در حضور باد، در ساحل،    آسید کاظم ، روباه و خروس، فسقلى و گربه سیاه حقه‏باز و …

مراحل استخدامى:

ـ سال ۱۳۵۹ استخدام در آموزش و پرورش با پست سازمانى امور تربیتى

ـ سال ۱۳۶۷ انتقال به اداره تئاتر با پست سازمانى بازیگر

– سال ۱۳۸۷ بازنشسته

ـ سنوات خدمت: ۳۰سال

 

ارتباط اداره تئاتر با مجموعه تئاتر محراب :

مجموعه تئاتر محراب ،تنها مکان حرفه­ای کشور می­باشد که زیر نظر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران می­باشد.پست های سازمانی “بازیگر” و” کارگردان” نیز  پست های رسمی اداره کل ارشاد استان تهران می­باشند که به پست های ستاره دار تبدیل شده اند.(پست های ستاره دار به پستهایی اطلاق میشود که پس از بازنشستگی یافوت هنرمند،این پست ها ،به طور خود به خود حذف می شود و دیگر به هیچ فرددیگری واگذار نمی گردد).

از طرفی درسال ۱۳۷۳ه.ش ادره کل ارشاداستان تهران تاسیس شد و پست های بازیگرو کارگردان رسما دراسفند۱۳۷۴به این اداره کل وارگذارگردید.لذا این پست ها تاقبل ازاسفند۱۳۷۴متعلق به وزارت ارشادوبعدازآن به لحاظ  چارت سازمانی متعلق به اداره کل ارشادتهران می باشدو هنرمندان آن نیزبه تبع زیرمجموعه این اداره کل قرارگرفتند.

هنرمندان باقی مانده اداره تئاتر، قبل از منحل شدن به تنها مکان هنری و حرفه­ای کشور مجموعه تئاتر محراب که زیرمجموعه اداره کل ارشاد استان تهران می­ باشند، منتقل شدند.این افرادشامل :حسن زارعی ، رحیم نوروزی ، شهرام نوشیر ، مجید ستایش.

بنابراین با توجه به اینکه هنرمندان زیادی در اداره تئاتر بازنشسته شدند و عمر طلایی خود را صرف تئاتر نمودند وهمچنین زیر مجموعه اداره کل ارشاد استان تهران بودند، مجموعه تئاتر محراب به پاس قدردانی،میراث دار هنرمندان اداره تئاتر می­باشد تا نام و یاد هنرمندان اداره تئاتر را برای نسل آینده زنده نگه دارد و به دست فراموشی سپرده نشود.علاوه براین، تعدادی ازعکسهای نمایشهای هنرمندان اداره تاتر توسط مجیدستایش و مهردادکوروش نیا، جمع آوری گردیدکه در مجموعه تاتر محراب ، به صورت نمایشگاه دایمی به یادگارگذاشته شده است.

 

تاریخچه اداره تئاتر:

 

اداره برنامه­ ریزی وتولیدتاترحرفه ای{اداره تئاتر} در سال ۱۳۳۶ ه.ش با عنوان “اداره هنرهای دراماتیک” و با ریاست دکتر مهدی فروغ در حد فاصل میدان بهارستان چهار راه مخبرالدوله تاسیس شد وزنده یاد استاد جمشید مشایخی بازیگر پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون به عنوان نخستین کارمند و هنرمند این اداره استخدام شد.

در سال ۱۳۴۳ ه.ش اداره هنرهای دراماتیک به دو بخش دانشکده هنرهای دراماتیک به ریاست دکتر مهدی فروغ و اداره تئاتر به ریاست عظمت ژانتی در مکان چهارراه آب سردار نرسیده به میدان شهدا دو ساختمان در مجاور هم و با تشکیلات اداری مشغول به کار شدند.

در سال ۱۳۴۷ ه.ش اداره تئاتر به میدان فردوسی ، خیابان پارس انتقال یافت.

در سال ۱۳۸۴ ه.ش ساختمان مزبور از حالت استیجاری درآمد و خریداری گردید.

در سال ۱۳۹۰ ه.ش این ساختمان به دلیل ساخت و ساز، به میدان فردوسی خیابان فرصت کوچه محمدآقا انتقال و ساختمانی اجاره گردید.

در سال ۱۳۹۸ ه.ش اداره تئاتر، به خیابان هانری کُربن کوچه مهبد، ساختمان جشنواره وابسته به مجموعه مرکزهنرهای نمایشی منتقل شد و در نهایت در ۴ مرداد ۱۳۹۹،این اداره منحل شد.

 

هنرمندانی که با پست های سازمانی “بازیگر” و “کارگردان” ازاداره تئاتر،بازنشسته شدند:

فرشید ابراهیمیان ، داریوش ارجمند، ابراهیم آبادى، سعید امیر سلیمانى، عزت‏اله انتظامى ، فیروز بهجت محمدى ،رشید بهنام فراز،عنایت‏اله بخشى ،نصرت پرتوى ،آتش تقى‏پور،معصومه تقى‏پور حمامى ،امین تارخ، محمد على جعفرى،محسن جابرى ، على‏محمد جعفرى دارنجانى ،عباس جوانمرد،مهر آزاد جوهرى ،داود جعفرزاده گیرى سفلى،نادره اسپیلی حسنى ،صدرالدین حجازى دهاقانى ،اکبر حسنى‏راد،مرتضى حاج محمدى، علیرضا خمسه نیا،رکن‏الدین خسروى ،فخرى خوروش ، سروش خلیلى ،اسماعیل داورفر ،على‏اصغر ریسه،محمود رهبرعربانى ،على‏اکبر زنجانپور، نصرت‏اله زمانپور،حسن زندى آتشبار،سهراب سلیمى،اسماعیل سلطانیان ،حسین سحرخیز قاسم فر،صدیقه سیف‏الهى فخر،هرمز سیرتى،عنایت‏اله شفیعى،فریدون شهبانى نورى ، جمشید شاه محمدى موسوى ،محمود شهیدى انورى ، جمیله شیخى ،خسرو شکیبایى ،فرامرز صدیقى ،حمداله طاعتى کورائیم ،حسینعلى طباطبائى شفایى ، رقیه فخرالملوک توکلى ،فریماه فرجامى ،پرویز فنى‏زاده ،جلیل فرجاد،عسگر قدس ،اختر کریمى زند ،رضا کرم‏رضایى ،حسین کسبیان، جمشید لایق،آزیتا لاچینى ،غلامحسین لطفى ،حمید لیقوانى ،عباس قلى مغفوریان ،جمشید ملک‏پور،شهلا میربختیار ،هادى مرزبان،هادى مرادى اسلامى ،محمد مطیع ، مجید مظفرى افشارى ،مریم معترف ،على‏اکبر محمودزاده گرجستانى،حمید مظفرى ،جمشید مشایخى ،خلیل موحد دیلمقانى ،محمدحسین مسرورى، خلیل موسوى ،فاطمه مرموزنیا، اسماعیل محرابى ،عباس محبوب ،مهین نیک طبع،غلامعلى نبى‏پور، قاسم خلیلى،محمدتقى نیک اخلاق ، لقمان نظیرى ، محسن نعمان‏فر،على نصیریان ، جعفر والى ،هرمز هدایت،محمود هندیانى ،خسرو یکه شجاع‏زاده ، فرنوش آل‏احمد ،حسین احمدى‏نسب ،جمشید اسماعیل‏خانى ،شهلا اکبرپورمقدم،عبدالغفور امانى ،نسترن بوساک،حسن پورشیرازى ،قاسم پاکرو ،پرویز پورحسینى ،گوهر خیراندیش ،بمانى دلدار گلچین،فریده دژکامه ،نادر رجب‏پور ، سهیلا رضوى،اکبر رحمتى، پرویز زاهدى،قاسم زارع زاغه ،جمال ستوده‏نیاکرانى ، محمود صحرایى ،حسن طهمورث‏نیا ،نصرت‏اله طاهرى‏شعاع ،شهین علیزاده ،اصغر فریدى‏ماسوله ،حسین فاضلى ،کامرانعلى فیوضات ،فردوس کاویانى کوثرخیزى ،فرزانه کابلى، پروین کوشیار ،پوراندخت مهیمن ،عزت‏اله مهرآوران ،سعید نورالهى کلیان ،مجتبى یاسینى ،مرتضى یوسف‏دوست ،سید یونس آبسالان،محمود اختیار،کریم اکبرى مبارکه،على امیدوار،محمد احمدى(باغ ابریشمى)،محمد اسدى،محمد رسول بزرگمهر،خسرو به‏آئین ، پرویز پرستویى، محمدتقى تقى‏نژاد ، ابوالقاسم جلالى، حبیب دهقان‏نسب،علیرضا درویش‏نژاد،حمید زاده صفایى ،محمدحسین زارعى‏فرد،رضا سعیدى،پرویز سنگ‏ سهیل،فاطمه شاکرى،مهدى صباغى ابرده،قدرت‏اله صالحى،احمد علامه‏دهر،حسین عاطفى، داود فتحعلى‏بیگى،نصراله قادرى،معصومه قریب‏نواز قلعه‏جوقى،محمود کریم‏پور پریستى،شهربانو کنگى،رضا کریمى عراقى ،مهرانه مهین‏ترابى ، محمد یگانه، غلامحسین عزیز صلاح بروجردى (دکراتور) ، صابر عناصری(معاون اداره تاتر).

هنرمندانی که با پست های سازمانی “بازیگر” و “کارگردان” مشغول به کارند:

حسن زارعى ، شهرام نوشیر،عبدالرحیم نوروزى و مجید ستایش.

نمایشگاه عکسهای دائمی بیانگر عملکرد هنرمندان اداره تئاتر در بیش از نیم قرن فعالیت تئاتری است که هم اکنون درسالنها ولابی مجموعه تاتر محراب ،به یادگار نصب شده است.

امیداست که نسل آینده برای رسیدن به هنرناب تاتر(هنرششم)،هنرمندان نسل گذشته را الگوی خود قرارداده و این مسیر ارجمند را با تلاش متمادی و دانش بسیار، طی نمایند.

 

پژوهشگر: مجیدستایش – دی۱۴۰۰